Un dos mellores xei­tos, por non dicir o mellor, de reivindicar tanto un arquivo coma unha biblioteca é pre­sen­tarlles aos usuarios os fondos que atesouran e custodian, co fin de difundilos e incentivar a súa consulta. Este é o obxectivo da RAG co excepcional legado de Marcial del Adalid.

As coleccións persoais teñen unha peculiaridade que as distingue das demais: son unha fonte excepcional de investigación. No caso das bibliotecas posúen amais do valor do propio libro outro engadido que é o de ser unha mostra da personalidade dos  propietarios, permitindo un achegamento ao proceso de formación intelectual a través dos seus gustos, afeccións, inquedanzas, influencias culturais... Alén disto, os arquivos amosan os documentos que os posui­dores foron creando e reunindo ao longo das súas vidas á calor dos máis diversos traballos e necesidades. Neles hai case de todo –carnés, cartas, contas, fotografías, nóminas, notas, receitas, recibos, tarxetas de visita, telegramas, testamen­tos...– mais, polo interese que espertan, sobresaen os manuscritos autógrafos das súas obras literarias, ensaísticas, científicas ou, coma neste caso, musicais. A través deles é posible chegar a coñecer os diferentes mo­men­tos do proceso de redacción dunha obra: os borradores, os textos xa revisados e corrixidos, as probas de imprenta cos últimos arranxos. En definitiva, as coleccións persoais son todo o conxunto de pezas, obras e documentos que unha persoa física ou xurídica xuntou ao longo do seu percorrido vital.

A BIBLIOTECA

Nos Índices de los documentos y efectos de la casa y propiedades de Doña María de los Dolores del Adalid de Ruiz de Huidobro (Caixa 24-6 ARAG) indícase que a Biblioteca de Marcial de Adalid constaba de 754 vo­­lumes estruturados en tres bloques: 279 volumes encadernados de partituras musicais, 309 volumes de libros de historia e humanísticos e 166 publicacións de medicina e farmacia.

A parte musical abrangue, amais das súas propias composicións, arredor de trescentos cincuenta autores, orixinarios de moi diversos países europeos: Es­pa­ña, Italia, Francia, Alemaña, Reino Unido... O con­xunto deles abarca máis tres séculos de historia da música clási­ca occidental: o autor máis antigo dos presentes na cole­cción, Jaques Arcadelt, nace en 1507, e o máis moderno, Attilio Brugnolli, en 1880. Aparecen ademais figuras da envergadura de Haydn, Mozart, Verdi, Liszt ou Beethoven por citar algúns dos máis coñecidos.

O conxunto de obras de carácter humanístico nunca chegou á Real Academia Galega, se ben tampouco se mencionou nos documentos de doazón. Incluía textos de autores como o Conde de Toreno, Walter Scott, Shakespeare, Goethe, Descartes, Murguía e numerosos clásicos das letras universais. Con todo, a maior parte deses libros atópanse nos fondos da Real Academia Galega chegados a través doutras doazóns ou por adquisicións.

O bloque de medicina é un compendio de obras de anatomía, glosarios de enfermidades e medicina de combate ou mesmo filosofía da ciencia médica. Non son de estrañar estes contidos tendo en conta os antepasados e as relacións da familia do músico, pois o propio pai de Fanny Garrido, Francisco, foi un distinguido médico no exército e director do Hospital Militar da Coruña.

Esta biblioteca iniciouna o avó paterno de Marcial, Marcial de Adalid y Ramírez de Arellano, un comerciante de orixe rioxana afincado na Coruña desde finais do século XVIII. O seu fillo e pai do músico, Franciso de Adalid y Loredo, continúa co legado que, unha vez lle chegou ao propio Marcial, se viu aumentado polas súas contribu­cións e as da súa esposa Fanny e familia política, como vimos no caso da libraría de medicina. A filla, María del Adalid, é quen engade os derradeiros volumes (musicais, humanísticos e vademécums),  e quen,  a finais de 1928 lle lega todo este material á Real Academia Galega xunto con abondosas partituras manuscritas do seu pai, pezas que se trasladaron no ano 2004 ao Arquivo para unha  conserva­ción e tratamento acorde cos novos criterios vixentes.

A doazón viña acompañada dunha preciosa vitrina onde se atopaban orixina­ria­mente as pezas na residencia familiar do pazo de Lóngora en Oleiros. Un ano despois, no 1929, e poucos meses antes da súa morte, María del Adalid fixo chegar o balei­rado en xeso da man do mestre, nun fanal de vidro, que serve para salientar, dun xeito peculiar, a calidade musical reflectida na man do pianista. Poderiamos dicir que é ou un memento mori ou unha máscara mortuoria sui generis, costumes ances­trais con ampla vixencia naquel momento histórico.

LEGADO

O proceso polo cal estes prezados documentos forman parte da institu­ción, aínda que non é moi coñecido, está ben detallado e pode seguirse a través da propia documentación interna da RAG.

Corría o ano 1928. O xurdimento dos fascismos e os comunismos anunciaban o vindeiro crack do 1929. Albiscábase a entrada nunha década de escuridade que embocaría na segunda guerra mundial. Por aquel entón Félix Estrada Catoira, tesoureiro da Real Academia Galega e bo amigo da familia Adalid, faille unha visita a María del Adalid Garrido que o propio Félix relatatou posteriormente deste xeito:

...Unido con íntima amistad a sus padres el insigne músico y compo­sitor D. Marcial del Adalid y la ilustre escritora Dª Fanny Garrido, traté a María desde sus más tiernos años; así pude apreciar la privilegiada inteli­gen­cia de aquella niña, su talento claro y despierto, su bondad y sus vir­tudes, la esmerada educación cultural con que su buena madre supo guiar sus pasos, cultivando en la adolescente sus aficiones artísticas y literarias, capacitándola para la vida, al quedar huérfana de padre. Pero no es mi áni­mo biografiar a esta buena amiga, limitándome sólo a señalar uno de sus más bellos rasgos, que no pueden olvidarse por la Real Academia Gallega.

En una de las agradables tardes en que la visitaba en su hermosa fin­ca de Lóngora, en la que pasaba buena parte del año, en ese antiguo pazo, verdadero museo de obras de arte, me manifestó el temor que tenía de que al faltar ella, la biblioteca musical de su padre, verdadero tesoro que con mayor cariño guardaba, se perdiese, y fuese aprovechada por otros músicos, como ya lo habían sido algunas melodías en tiempos pasados; así como también que se perdiesen los libros de medicina de su abuelo D. Francisco Garrido, Subinspector de Sanidad Militar, Director que fue del Hospital Militar de la Coruña, solicitando mi parecer acerca de este particular.

Después de un cambio de impresiones, acogió con beneplácito la idea que le indiqué de depositar música y libros en nuestra Academia, como había en algunos Museos y Bibliotecas depositados cuadros y libros, sin perder la propiedad el dueño de ellos.

No pasó mucho tiempo sin que la Corporación recibiese el espléndido donativo, que la distinguida dama hizo, de la biblioteca musical del insigne compositor, que forman 279 volúmenes encuadernados, conteniendo 2.729 piezas musicales registradas, muchísimas sin registrar, y, otras de los principales músicos del mundo. En esta colección hay dos legajos de música original de Adalid, ya publicada, y otro de la ópera Inés e Bianca, original e inédita. Podemos decir que esta biblioteca musical es una de las mejores que en España se pueden ver. Acompañó a la música de su padre, la colección de libros de su abuelo.

En hermosa vitrina se custodia, en la biblioteca de la Academia, el tesoro musical de Marcial de Adalid, regalado por su hija.

La corporación, profundamente agradecida la nombró Académico de Honor…

Boletín da Real Academia Galega. 223 (1/III/1930), pp. 161-162.

O proceso seguiu as canles habituais nestes casos. O Presidente da institución por aquelas datas, Eladio Rodríguez González, convocou un xuntanza ordinaria o 12 de decembro do 1928 na que se vai tratar, entre outros asuntos, o ingreso da doazón comunicada por Félix Estrada Catoira:

…El Sr. Estrada Catoira dió cuenta del espléndido donativo que la distinguida Sra. Dª María del Adalid hizo espontáneamente a la Academia, consistente en la Biblioteca Musical que perteneció a su finado padre el insigne músico y compositor coruñés D. Marcial del Adalid. Compónese la referida Biblioteca de 279 volúmenes en folio, encuadernados, los cuales contienen 2.729 piezas musicales, registradas, y numerosas sin registrar, muchísimas de ellas del propio Adalid, y las otras, de los principales músicos del mundo. Incorporados a esta colección, hállanse dos legajos: el primero consta de numerosas obras de música, originales, compuestas por Adalid, pero ya publicadas; y el otro legajo, contiene una ópera titulada Inés e Bianca, del repetido Adalid, la cual se halla original e inédita. Por lo rica y selecta, puede reputarse esta Biblioteca Musical como una de las mejores de España.

La Corporación acordó dirigir un mensaje de gracias a la respetable dama, que honró a la Academia con tan magno obsequio, y repetirle de nuevo nuestra gratitud cuando dicha Biblioteca se halle debidamente instalada, que será muy en breve, y después de hecho, por duplicado, un minucioso y detallado inventario de todas las obras donadas, pues la expresada señora, desea poseer uno de dichos inventarios convenientemente autorizado.

Aparte de la Biblioteca Musical, Dª María del Adalid regaló a la Academia una numerosa colección de libros impresos de diferentes autores.

La Corporación significa también su gratitud al Sr. Estrada Catoira por su intervención en este asunto, de tan inmenso y positivo valor para nuestra Institución...

Boletín da Real Academia Galega. 212 (1/I/1929), pp. 170-171.

Na xuntanza ordinaria do 12 de maio do 1929 dáse conta da chegada do baleirado da man, xunto cos volumes restantes.